छत्रपती संभाजी महाराज हे मराठा साम्राज्याचे द्वितीय छत्रपती आणि महान योद्धे होते. त्यांचा जन्म १६५७ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराज आणि त्यांची पहिली पत्नी सईबाई यांच्या पोटी झाला2. लहानपणापासूनच त्यांना युद्धकलेचे प्रशिक्षण देण्यात आले होते आणि ते त्यांच्या शौर्य आणि सैन्य कौशल्यासाठी प्रसिद्ध होते2.
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या १६८० मध्ये झालेल्या निधनानंतर, संभाजी महाराजांनी मराठा साम्राज्याची सत्ता स्वीकारली2. २० जुलै १६८० रोजी त्यांचा हिंदू परंपरेनुसार राज्याभिषेक करण्यात आला आणि ते मराठा साम्राज्याचे द्वितीय छत्रपती बनले2. राजा बनल्यानंतर त्यांनी “शककर्ता” आणि “हिंदवी धर्मोधारक” या उपाध्या धारण केल्या2.
संभाजी महाराजांनी आपल्या अल्प कालावधीत मराठा साम्राज्याचा विस्तार आणि संरक्षण केले1. त्यांनी मराठा साम्राज्यापेक्षा १५ पट मोठ्या असलेल्या मुघल साम्राज्याशी एकहाती लढा दिला1. त्यांनी गनिमी कावा पद्धतीचा वापर करून औरंगजेबाला नामोहरम केले1.
संभाजी महाराजांनी आपल्या कार्यकाळात एकूण १२० युद्धे लढली आणि त्यांपैकी एकाही युद्धात त्यांना पराभव पत्करावा लागला नाही1. हा अतुलनीय पराक्रम करणारे ते एकमेव योद्धे होते1.
संभाजी महाराज केवळ शूर योद्धेच नव्हते तर ते उत्कृष्ट विद्वान आणि लेखकही होते2. १४ वर्षांच्या वयातच त्यांनी हिंदू शास्त्रे, संस्कृत आणि मराठी भाषांवर प्रभुत्व मिळवले होते आणि उत्कृष्ट साहित्य निर्मिती केली होती2.
मुघल बादशहा औरंगजेबाशी संभाजी महाराजांचा संघर्ष ऐतिहासिक महत्त्वाचा आहे2. त्यांच्या पराक्रमामुळे व्यथित झालेल्या औरंगजेबाने शपथ घेतली होती की जोपर्यंत छत्रपती संभाजी महाराज पकडले जात नाहीत, तोपर्यंत तो आपल्या डोक्यावर मुकुट धारण करणार नाही2.
दुर्दैवाने, ११ मार्च १६८९ रोजी औरंगजेबाने छत्रपती संभाजी महाराजांची अत्यंत क्रूरपणे हत्या केली2. त्यांच्या मृत्यूने मराठा साम्राज्याला मोठा धक्का बसला, परंतु त्यांचे शौर्य आणि त्याग यांनी पुढील पिढ्यांना प्रेरणा दिली.
छत्रपती संभाजी महाराज यांचे जीवन आणि कार्य हे मराठा इतिहासातील एक तेजस्वी अध्याय आहे. त्यांच्या धैर्य, नेतृत्व आणि देशभक्तीची आठवण आजही महाराष्ट्राच्या मनात घर करून आहे.
