छत्रपती शिवाजी महाराज हे भारतीय इतिहासातील एक अत्यंत महत्त्वाचे व्यक्तिमत्व आहेत. त्यांनी मराठा साम्राज्याची स्थापना केली आणि हिंदवी स्वराज्याचे स्वप्न साकार केले[1]. शिवाजी महाराजांचे जीवन आणि कार्य अनेकांसाठी प्रेरणादायी ठरले आहे.
## जन्म आणि बालपण
शिवाजी महाराजांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी शिवनेरी किल्ल्यावर झाला[1]. त्यांचे वडील शहाजी भोसले हे विजापूरच्या आदिलशाहीत सरदार होते, तर आई जिजाबाई या धार्मिक आणि कर्तबगार होत्या[2]. जिजाबाईंनी शिवाजी महाराजांना संस्कार आणि शिक्षण दिले, ज्यामुळे त्यांच्यात देशप्रेम आणि स्वातंत्र्याची भावना निर्माण झाली.
## स्वराज्याची स्थापना
वयाच्या १६व्या वर्षी शिवाजी महाराजांनी तोरणा किल्ला जिंकून स्वराज्याची मुहूर्तमेढ रोवली[2]. त्यानंतर त्यांनी एकामागोमाग एक किल्ले जिंकले आणि आपले राज्य विस्तारले. त्यांनी मुघल, आदिलशाही आणि कुतुबशाही या शक्तींशी लढा दिला आणि आपले स्वतंत्र राज्य स्थापन केले[1].
## युद्धनीती आणि प्रशासन
शिवाजी महाराजांची युद्धनीती अत्यंत कुशल होती. त्यांनी गनिमी कावा या युद्धतंत्राचा वापर करून अनेकदा शत्रूंना नामोहरम केले[3]. त्यांनी किल्ले बांधणे आणि नौदलाची स्थापना करणे यावर भर दिला, ज्यामुळे त्यांचे राज्य अधिक मजबूत झाले[1].
शिवाजी महाराजांनी एक कार्यक्षम प्रशासन व्यवस्था स्थापन केली. त्यांनी अष्टप्रधान मंडळाची स्थापना केली, ज्यामध्ये आठ मंत्र्यांचा समावेश होता[6]. त्यांनी जात–पात न पाहता गुणवत्तेच्या आधारावर नियुक्त्या केल्या आणि सर्व धर्मांना समान वागणूक दिली[6].
## राज्याभिषेक आणि उत्तरकालीन जीवन
६ जून १६७४ रोजी रायगड किल्ल्यावर शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला आणि त्यांनी ‘छत्रपती‘ ही पदवी धारण केली[1][5]. राज्याभिषेकानंतर त्यांनी दक्षिण भारतात मोहीम केली आणि अनेक प्रदेश जिंकले[5].
शिवाजी महाराजांनी आपल्या कारकिर्दीत न्यायी आणि कल्याणकारी राज्य स्थापन केले. त्यांनी शेतकरी, व्यापारी आणि सामान्य जनतेच्या हिताचे रक्षण केले[8].
## वारसा
३ एप्रिल १६८० रोजी शिवाजी महाराजांचे निधन झाले[1]. परंतु त्यांनी स्थापन केलेले मराठा साम्राज्य पुढील काही शतके टिकून राहिले. त्यांचे धैर्य, नेतृत्व आणि प्रशासकीय कौशल्य आजही अनेकांना प्रेरणा देत आहे.
छत्रपती शिवाजी महाराज हे केवळ एक महान योद्धा नव्हते, तर ते एक दूरदर्शी राजा, कुशल प्रशासक आणि न्यायी शासक होते. त्यांनी स्थापन केलेल्या हिंदवी स्वराज्याने भारतीय इतिहासाला नवी दिशा दिली आणि त्यांचे कार्य आजही भारतीयांना अभिमानास्पद वाटते.
Sources
[1] शिवाजी महाराज – विकिपीडिया https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%80_%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C
[2] Chhatrapati Shivaji Maharaj Story In Marathi | शिवछत्रपतींची अद्भुत … https://marathisquare.com/shivaji-maharaj-story-in-marathi/
[3] स्वराज्याचे शिल्पकार, छत्रपती शिवाजी महाराज https://marathaheritage.com/shivaji-maharaj-biography-in-marathi/
[4] छत्रपती शिवाजी महाराजांची संपूर्ण माहिती मराठी Chatrapati Shivaji … https://marathi.webdunia.com/article/chhatrapati-shivaji-maharaj-history/chhatrapati-shivaji-maharaj-2023-know-the-complete-information-of-chhatrapati-shivaji-maharaj-123020100058_1.html
[5] Chhatrapati Shivaji Maharaj Story In Marathi – marathi square https://marathisquare.com/shivaji-maharaj-story-in-marathi-information/
[6] Chhatrapati Shivaji Maharaj Biography – Cultural India https://www.culturalindia.net/indian-history/shivaji.html
[7] Shivaji – Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Shivaji
[8] छत्रपती शिवाजी महाराजांचा इतिहास : History of Shivaji Maharaj in Marathi https://pocketbiography.com/shivaji-maharaj-history-in-marathi/
[9] Chhatrapati Shivaji Maharaj : Biography Book in Marathi … – Flipkart https://www.flipkart.com/chhatrapati-shivaji-maharaj-biography-book-marathi/p/itmb401f7b5df2c0?pid=9788196132095
[10] शिवाजी महाराज माहिती मराठीत | Shivaji Maharaj Information In Marathi https://marathijhalak.com/shivaji-maharaj-information-in-marathi/
